Πριν λίγες μέρες βρέθηκα στην Κωνσταντινούπολη.Στο στενάκι λοιπόν που έμενα υπήρχε ένα τεράστιο, επιβλητικό κτίριο που η πινακίδα έγραφε Zapyon Rum Lisesi.
Ένα μεσημέρι που περνούσα απ'έξω, βγήκε ένας μικρός μαθητής και χαιρέτησε με αγάπη και ιδιαίτερη θέρμη τη δασκάλα του στα ελληνικά ενώ ο πατέρας περίμενε να τον πάρει για το σπίτι.Ένας μικρός Ρωμιός.Παρακολούθησα τη σκηνή αυτή με κάποια συγκίνηση.
Σεργιανίζοντας δυο τρεις μέρες αργότερα στα σοκάκια της Πόλης βρέθηκα τυχαία μπροστά στο Ζωγράφειο Λύκειο που εκείνη την ώρα ήταν ανοιχτό για μια εκδήλωση.Μπήκα μέσα να ρίξω μια ματιά κι ευθύς ένιωσα έντονα ότι βρίσκομαι σ'ένα ζωντανό κομμάτι της ιστορίας μας.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα θέλησα να μάθω γι'αυτά τα σχολεία και απόψε θα μοιραστώ μαζί σας αυτές τις πληροφορίες:
Το Ζωγράφειο Λύκειο ιδρύθηκε το 1893 στην Κωνσταντινούπολη. Εκείνη την εποχή, υπήρχε έντονη ανάγκη δημιουργίας ελληνικών σχολείων, αφού ο ελληνικός πληθυσμός της Πόλης είχε φτάσει στην ακμή του. Τα προηγούμενα χρόνια το Ζωγράφειο Λύκειο είχε μια πραγματική άνθηση και πάντα πάνω από 250 μαθητές. Ειδικά δε πριν τα Σεπτεμβριανά του 1955 αλλά και πριν τις απελάσεις (1964) οι μαθητές μόνο στο σχολείο αυτό ήταν πάνω από 350. Το σχολείο σήμερα αριθμεί 51 μαθητές, εκ των οποίων οι περισσότεροι είναι είτε ελληνικής καταγωγής είτε Έλληνες υπήκοοι. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος είναι απόφοιτος του Ζωγραφείου Λυκείου. Το 2004 στην Αθήνα ιδρύθηκε ο σύλλογος «Φίλοι του Ζωγραφείου Λυκείου Κωνσταντινούπολης», στόχος του οποίου είναι η ανεύρεση πόρων για την εύρυθμη λειτουργία του σχολείου.
Το Ζάππειον Παρθεναγωγείον (τουρκικά: Ozel Zapyon Rum Kiz Lisesi), ιδρύθηκε το 1885-1886 με δωρεά του μεγάλου εθνικού ευεργέτη Κωνσταντίνου Ζάππα.Το Σεπτέμβριο του 1875 γίνεται η έναρξη των μαθημάτων σε ενοικιασμένο κτήριο στην περιοχή Μνηματακίων της Πόλης. Το 1881 αρχίζει η ανέγερση του ιδιόκτητου κτηρίου του Παρθεναγωγείου με τις ευλογίες του Οικουμενικού Πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄, ο οποίος και θέτει το θεμέλιο λίθο. Το 1885 και σε πανηγυρικό κλίμα γίνονται τα εγκαίνια του μεγαλοπρεπούς κτηρίου, το οποίο φιλοξενεί ως οικότροφους μαθήτριες από τις Ελληνικές κοινότητες της Ανατολής και των Βαλκανικών χωρών. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και τα γεγονότα του ’55 όπου αν και είχε μεγάλες υλικές ζημιές -οι οποίες αποκαταστάθηκαν μέσα σε μισό χρόνο- και του ’64 -χρονιά που υπήρξε σοβαρή μείωση του μαθητικού πληθυσμού του σχολείου λόγο των απελάσεων Ελλήνων υπηκόων Κων/πολιτών, ο μαθητικός πληθυσμός μειώθηκε και το Ζάππειο συνέχισε την πορεία του, ως κοινοτικό σχολείο. Το 2000 το Ζάππειο Λύκειο έγινε μεικτό.Στο κεφαλόσκαλο της μεγάλης εσωτερικής σκάλας του Ζαππείου είχε τοποθετηθεί από το 1916 το μαρμάρινο άγαλμα του Κωνσταντίνου Ζάππα, που είναι εφάμιλλης γλυπτικής αξίας με εκείνο που υπάρχει στο Ζάππειο Μέγαρο της Αθήνας. Στα ανθελληνικά όμως επεισόδια του 1955, ο τουρκικός όχλος εισέβαλε στο σχολείο και μεταξύ άλλων καταστροφών έσπρωξε το άγαλμα, που έσπασε σε τρία κομμάτια. Οι Ρωμιοί με μεγάλο κόπο, λόγω του βάρους των δύο τόνων, μάζεψαν τα κομμάτια και τα τοποθέτησαν πίσω από το κεφαλόσκαλο. Οι τουρκικές αρχές έδωσαν εντολή να επισκευαστούν τα σκαλοπάτια που καταστράφηκαν από την πτώση του αγάλματος, ίσως για να επαλειφθούν τα σημάδια των βανδαλισμών. Οι τότε υπεύθυνοι του σχολείου χρησιμοποίησαν με βαριά καρδιά υποδεέστερα τοπικά μάρμαρα στα σκαλοπάτια, που δεν είχαν καμία σχέση με τα πρώτης ποιότητας αρχικά μάρμαρα Πεντέλης. Το σπασμένο άγαλμα του Ζάππα έμεινε επί 44 ολόκληρα χρόνια στο κεφαλόσκαλο να μαυρίζει, μέχρι που κάποιοι Ρωμιοί βρήκαν το θάρρος να ενώσουν τα κομμάτια του και να το φυλάξουν προσωρινά σε κάποια αίθουσα για άλλα 11 χρόνια. Όταν το 2010, στο πλαίσιο μιας επίσκεψης Τούρκου υπουργού στην Αθήνα, ανακοινώθηκε ότι τα ελληνικά αγάλματα της Πόλης θα αναστηλωθούν στην αρχική τους θέση, η ελληνική κοινότητα έφερε αμέσως γερανό και αναστήλωσε το άγαλμα του Ζάππα. Στις 17 Οκτωβρίου 2010, ο Πατριάρχης έκανε λειτουργία στον γειτονικό ναό της Αγίας Τριάδας και αμέσως μετά ευλόγησε τα αποκαλυπτήρια του αγάλματος στο Ζάππειο. Τα τελευταία χρόνια το σχολείο έχει λιγοστούς μαθητές -αλλά αποτελεί το πιο πολυπληθές της Πόλης. Διαθέτει κοντά 90 μαθητές σε όλες τις βαθμίδες. Φιλοξενεί επίσης ένα από τα δυο νηπιαγωγεία, στα οποία πηγαίνουν Ρωμιόπαιδα.
